Mahcubiyet duymak sonucunda elde edilen edepli tutum ve davranış biçimidirhayâ. Utanma duygusudur. Hududa riayet etmektir. Mahremiyeti önceleyen, kınanmaktan çekinen kişilerin ahlakıdır. İslami ahlakların ve insani vasıfların en önemlilerindendir. Zira hayvanlar bu duyguyu bilmezler. Yani fıtri bir nimettir. Her insanda dozu farklı olarak illaki bulunur. Allah her insana hayâlı olmayı bahşetmiştir. İmanın gücü, insanın süsü, ar etmenin ve masumluğun berrak tezahürüdür. Hayânın alanı o kadar geniştir ki, her zaman ve zemini kapsar. Bütün davranışlarımızın, fiillerimizin, konuşmalarımızın üzerinde tesirini görebiliriz. Oturup kalkmalarımızdaki ölçü, yemek yemedeki tutumumuz, tuvalet alışkanlığımıza kadar hatta yürüyüşümüz dahi hayâmızın derecesini ele verir.
Nitekim Hadisi Şerifte buyrulmuştur ki; “Hayâ imandandır, iman ise cennettedir. Hayâsızlık, küfürbazlık ise cefadandır. Kötü huydan, ahlaksızlıktandır. Cefa ise cehennemdedir.” (Zevaid, 12706)Ahlakın en temel uygulatıcısı ve itici gücü hayâdır. İnsan her neden hayâ ediyorsa hem dünya açısından rahat eder hem de manevi huzura erer. Diğer yandan ahiret cihetiyle de cennette kendisine benzeyenlerle birlikte komşuluk eder hayâ sahibi olan. Kuranı Kerim hayâyı ‘takvalıların elbisesi’ olarak tanımlar. Bu güzel ahlaktan yoksunluk yani hayâsızlık, bir bakıma elbisesiz kalmak, üryan konuma gelmek anlamı taşır.
Hayâlı olmak için nedenlerimizi saymakla bitiremeyiz. Ancak en önemlisi imanı güçlü olanın ahlakı da güçlü olur. İnsanı ince düşünceli, hassas duygulu, fedakâr, yükü ağır ancak mükâfatı fazla yapar. Bir gül goncası gibidir hayâ. Itır gibi koku yayar. Büyük bir ahlaktır. Çok da güzeldir. Sadece iyi müslüman olmanın kriteri değil, aynı zamanda iyi insan olmanın da en belirleyici niteliği değil midir? İyiliklerin vesilesi, hayır kapılarını ardına kadar açtıracak olan cennet yolunun anahtarı…
Bir davranışın hayâ sayılabilmesi için niyetin de ihlaslı olması lazım. İnsanlardan eza ve cefa görmekten çekinerek vazgeçilen bir kötü tutum hümanizma adına elbette tasvip edilecek bir durumdur. Ancak böylesi tek başına hayâ derecesine ulaşamaz. Övülmüş hayâlı ve hayırlılardan olabilmek için itici gücümüz; Allah sevgisi, Allah korkusu, O’nun rızası ve ümidi olması gerekir. Peygamberimiz (sav); “Her dinin bir ahlakı vardır; İslam’ın ahlakı da hayâdır.” (İbn Mace, Zühd, 17) buyurmaktadır.
Ne kadar manidar değil mi? Allah bizleri kendisine karşı haya sahibi olanlardan eylesin…
Yorumlar kapalı.