Memleketimiz Tosya’da doğmuş, Ulemâdan Hacı Ali Efendi’nin oğludur. Küçük yaşta İstanbul’a giderek Âmedci Edhem Efendi’ye intisap etti. Bu arada Arapça ve Farsça öğrendi, kısa sürede kendini yetiştirerek ilmi ve kalemiyle dikkati çekti. Âmedî kaleminde (Osmanlı Devleti’nde Divan-ı Hümayun kalemlerinden biridir. Veziriazamın, padişaha ve yabancı ülkelere göndereceği yazılarını ve müsveddelerini hazırlar) yabancı elçi tercümanlarıyla ilişkisinden dolayı bazı Avrupa dillerini de öğrenmeye çalıştı.
Ta‘lik yazıdaki ( hat yazısı ) ustalığı sebebiyle şehzadeliğinde III. Selim’e yazı hocalığı yaptı, böylece onunla tanışma fırsatı buldu. Şehzade Selim’in Fransa Kralı XVI. Louis’ye gönderdiği mektupları Ebûbekir Râtib Efendi kaleme almıştır.
Avusturya ile yapılan Ziştovi Antlaşması münasebetiyle orta elçilikle Viyana’ya gönderildi. III. Selim’in mektubunu Avusturya İmparatoru II. Leopold’e teslim eden Râtib Efendi’nin orada yaptığı konuşmaların metinleri Viyana Millî Kütüphanesi’nde kayıtlıdır. O sırada Şarkiyat Enstitüsü’ne devam eden ünlü tarihçi Hammer, ilk Türkçe konuşma melekesini her gün Türk elçisini ve maiyetini ziyaret ederek kazandığını ve Râtib Efendi’nin kendisine, “İleride büyük adam olacaksın” diyerek iltifatta bulunduğunu belirtmektedir.
Büyük Lâyiha isimli iç içe birçok bölüm ve başlıktan oluşan 490 sayfalık eseri vardır. Bu eserde Râtib Efendi Avusturya Devleti’nin askerî teşkilâtını ve sosyal yapısını ayrıntılı olarak ele almış, ekonomisiyle ilgili bilgiler vermiş, ayrıca öteki bazı Avrupa devletlerinin askerî durumlarından da söz etmiştir.
Bir bölümünde müellif Avusturya’nın asker alma tarzından, askere ödenen ücretten, subayların yetiştirildiği harp akademisinden ve öteki askerî okullardan, özellikle de bizzat gezip dolaştığı mühendislik akademisinden ayrıntılı olarak bahsetmiş, ayrıca askerî rütbelerden, bunların Osmanlı Türkçesi’ndeki karşılıklarından; piyade, süvari, topçu, lâğımcı ve humbaracı birliklerinden; savaş aletlerinden, bu arada barut yapımında kullanılan güherçileden; yük hayvanlarından, askere verilen erzaktan ve hayvan yeminden, araba, çadır gibi mühimmattan; lojistik hizmetlerden ve yedek kuvvetlerden söz etmiştir.
Ebûbekir Râtib Efendi, Avusturya halkının refah seviyesi ve şehirlerin düzeni hakkında bilgiler verir. Vergilerden, halkın uyması gereken kurallardan, idarecilerden, mahkemelerden, hastahanelerden, yoksul ve düşkünlerden, devlet hazinesinden, kıymetli madenlerden ve maden dairesinden, gümrüklerden, ticarî faaliyetlerden, yolların temizlik ve bakımından, posta düzeninden, menzilhânelerden, banka ve banka muamelelerinden, değerli kâğıtlardan ve lotarya denilen şans oyunundan, devletin başlıca gelirlerinden ayrıntılı olarak bahseder. Müellif bu büyük eserinde yeri geldikçe Osmanlı padişahına bütçe açığını azaltmasını, ticaret ve sanatın gelişmesi için yerli malı kullanılmasını tavsiye etmekten, II. Viyana Kuşatması’ndan beri devletin gittikçe gerilemesinin başlıca sebebinin padişahların zevk ve sefaya düşkünlükleri olduğunu belirtmekten çekinmez. Eserin çeşitli yazma nüshaları bulunmaktadır.
Teoman Hakan EVLİOĞLU
Bildirimler
- Bildiriminiz bulunmamaktadır.
Yorumlar kapalı.